Արմինե Բոյաջյան-Հատված «Նկարում եմ նապաստակ (location- ծառի տակ)» վիպակից
«Երկու կյանք»
Էնպես եղավ, որ ես երկու կյանք ունեցա, երկուսն էլ երկրի վրա, երկուսն էլ նույն անունով, նույն աչք-ունքով, պարզապես` մեկը քեզ հետ, մեկն` առանց քեզ:
Ծնվեցի Երևանում, երբ աշունն արդեն ձմեռ էր դառնում: Չեմ նկարագրի այդ տարվա աշունը. միանգամից միտս են գալիս դպրոցական շարադրություններս, երբ տասը տարի շարունակ ձմռան գալուն պես ձմռան մասին էինք գրում, աշնան գալուն պես` աշնան… Առաջին դասարանում էի, երբ մայրենի լեզվի դասի ժամանակ ուսուցչուհիս, ում գանգրահեր գլուխը մինչև հիմա աչքիս առաջ է, հանձնարարեց գրել շարադրություն գարնան մասին: Ես գրիչս վերցրեցի ու գրեցի իմ կյանքի առաջին հանգավոր քառատողը`
Ահա եկավ ժիր գարուն
Եվ համերգը վտակի,
Երգով, ծաղկով, սիրով լի
Ջերմ գարունն է մեր սրտում:
Ոչ մի բան երբեք անգիր չեմ հիշում, բացի էս քառատողից: Պարզվում է` հիշողությունն էլ խարակտեր ունի. գիտի` երբ, ինչ հիշի: Առաջին անգամ էր, երբ տողը կերպավորվեց իմ մտքում, առաջին, բայց` ոչ վերջին անգամ քանդեցի կաղապարը: Երևի ամենահաջողված բաները մենք գործում ենք ենթագիտակցաբար, ներսից, անհայտ մղումով` կտցահարելով ուրիշ լուսոլորտ: Երևի դրանք միակներն ու եզակիներն են, որ գործում ենք առանց գիտակցության կարգավորման: Պնդերես էր ադամը` «ուտեմ, հա~, ուտեմ»… շատերը կասեն` եվան, բայց ես կպնդեմ` ադամը, որովհետև նրան էր ասված` «չուտե´ս»:
Ու անիծյալ այդ մեղանչումից հետո հենց նրան էլ Աստված կանչեց`
- Որտե՞ղ ես, ադա´մ…
Ադամը երկրորդ սխալը թույլ տվեց` թաքնվեց, հետո` երրորդը` մատնացույց արեց
կնոջն ու` «այն կինը, որ Դու ես ինձ տվել, նա համոզեց ինձ»: Շեշտը Դու-ի վրա էր:
Ամենազորը ջենթլմեն է խիստ: Նրա հարցն ընդամենը սա էր`
- Որտե՞ղ ես, ադա´մ:
Քեզ տրված տեղ կա´ր, չմնացիր: Հարցը հնչում է դեռ, երկրորդ ադամն եկավ, բայց առաջինը տակը լցրած, վատ դաստիարակ ունեցող մանկապարտեզի սանի պես շարունակում է թաքնվել: Երկրորդն եկավ` ձեռքին անանուն քաղաքի կտավը, որ վրձնած էր ոսկով: Տեսնող է եղել` քաղաքի պարսպի հիմերը թանկարժեք քարերից են, տասներկու հսկա դարպասներ ունի քաղաքը` մարգարտից, հրապարակը թափանցիկ ապակու պես մաքուր ոսկուց է: Արև չկա´: Արևն ի´նքն է, կտավը վրձնո´ղը: Հիմա կարդում ես ու մտածում` սո˜ւտ է… Ասում եմ` տեսնող է եղել, Պամտոս կղզում էն մենակ աղոթողն է տեսել ու պատմել բոլորին: Հիացմունքից խոսքը բերանում չի թրջվել ու լեզուն շաղ է տվել դես ու դեն: Ով էլ էդ մետառեալը տեսներ, կպատմեր: Ասում են` քաղաքը չթաքնվողների համար է. գիշեր չկա, որտե՞ղ թաքնվես: Ձեռքիդ տերևը դեն պիտի նետես ու մորեմերկ մտնես` այնպես, ինչպես մերկ էիր, երբ դեռ տերևը չէիր առել: Այս կտավը քո եդեմի գծագրով է, ադա´մ, բայց դու դեռ թաքնվում ես, որովհետև դեռ չես սովորել շնչել ու արտաշնչել ենթագիտակցաբար:
Չշեղվե´մ: Այսպիսի տեսք ուներ իմ առաջին հանգավոր քառատողը: Թեև, սուտ չլինելու համար, ասեմ` սրանից առաջ գրելու փորձ ունեցել էի: Երկու տարեկան էի, մոտեցա մորս ու թե`
- Գիտես` ես բանաստեղծություն եմ գրել, ուզու՞մ ես լսել:
Մայրս ցնդելու չափ ուրախ դեմքով ժպտաց, հասկացա, որ ուզում է.
- Շունը նստած է պատուհանագոգին:
Սպասում էր հաջորդ տողին, բայց իմ բանաստեղծությունն հենց այստեղ էլ վերջացավ. նովել էր` անսպասելի ավարտով: Տան մեջ պտտվեցի, պտտվեցի, էլի եկա մորս մոտ.
- Հիմա ուրիշ բանաստեղծություն եմ գրել, ուզու՞մ ես լսել:
- Ուզո´ւմ եմ, - ժպտաց մայրս:
- Կատուն նստած է պատուհանագոգին:
Մայրս էնքան գովեստի խոսքեր շռայլեց, որ ես մինչև երեկո աշխարհի բոլոր ինձ հայտնի կենդանիներին նստեցրեցի պատուհանագոգին: Իսկ իրականում ես այդ օրը սովորել էի երկու կարևոր բառ` իրենց ճիշտ նշանակությամբ` «բանաստեղծություն» ու «պատուհանագոգ»:
Տանը չորս երեխա էինք` Արտակը, Արսենը, ես ու Արմենը: Արտակի անունը հայրս էր կնքել, Արսենի´նն էլ, ի´մն էլ, Արմենի´նն էլ: Հայրս անուն դնելու հետ սեր ուներ, ես էլ` ի դեպ: Երբ Արտակը ծնվել էր, մորական տատս զանգել էր հորս ու թե`
- Ես անուն եմ մտածել:
- Ի՞նչ անուն:
- Արկադի:
- Լավ, -
ասել էր հայրս ու գնացել Արտակ կնքել: Հետևությունների մասին լռեմ: Հայ ընտանիք ու… զոքանչ: Մի տեսակ դրոշակակիր-լիդերի պես էր. սիրում էր բաց խաղալ ու չէր սիրում, երբ իր գործառույթի մեջ մարդ էր խառնվում: Ամեն ինչից շատ ատում էր կոմպրոմիսների գնալը. հա-ն հա էր, ոչ-ը` ոչ: Նրա որոշումները երբեք չէին բեկվում: Չեմ հիշում մի դեպք, որ կարելի լիներ նրան համոզել` անկախ դեպքի մեծությունից -փոքրությունից: Բայց միշտ իր որոշումների մեջ առաջին տեղում մարդն էր:
Արսենի անունը հորս ընկերոջ անունն էր: Ամեն տեսնելուց գոչում էր`
- Ադա´շ, -
ու գրպանից «լյուքս» շոկոլադ հանում: Արսենը երբեք մենակ ոչինչ չէր ուտում: Շոկոլադի մեծ մասն իմն էր, էն մնացածը բաժանում էի երեք մասի, «հյուրասիրում»: Իմ ախպերբաժնի կանոնն էր: Ու էդպես գրեթե ամեն օր: Դե, իմ ու Արմենի անուններն էլ պարզ են` հայ ու հայուհի:
Էնպես եղավ, որ երկու կյանք ունեցա, երկուսն էլ նույն հողի վրա, նույն կամակոր բնավորությամբ, պարզապես մեկը քեզ հետ, մեկն` առանց քեզ: Երկու գնացք եղավ, երկու ճանապարհ, որ իրար կողքով ընթացան, բայց էդպես էլ չհատվեցին, որովհետև էդ երկու գնացքներն իրարից տարբերվեցին քեզնով: Էնպես եղավ, որ մի վայրկյանում դատարկվեց ամեն ինչ, ամլամիտ էի, մի ակնթարթի մեջ մեծացա, մե˜ծ աղջիկ դարձա:
Ցավն էությունս գլխիվայր շրջեց:
Էլի աշուն էր, դեռ ձմռանն էնքան էլ մոտ չէինք, բայց աշուն էր ու ցուրտ: Սառը քամի կար: Մի երկու տեղ նույնիսկ քամին տանիքներ էր քշել, ծառեր արմատախիլ արել: Քաղաքս գզգզված, ասես շան բերանից դուրս պրծած` հոգնած նստե˜լ էր` ոտքերն անփույթ աջուձախ չռած: Տանը չէի եղել նախորդ գիշեր: Հորեղբորս տանն էի մնացել: Առավոտյան զանգ եկավ, բոլորը խառնվեցին ու, հայացքները մեզնից թաքցնելով, հերթով տնից դուրս եկան: Հա´մ հասկացանք, հա´մ չուզեցինք հասկանալ: Ամբողջ օրն անհանգիստ էի: Մի տգեղ թիթեռ ինչ-որ բան էր խզբզում սրտիս վրա: Քամու ձենն էլ մի կողմից էր մտել ականջս, դուրս չէր գալիս` ծովափին կռթնած մի մեծ խխունջի պես, որ ափ է նետվում առանց հրավերի: Երեկո էր արդեն, երբ հասա բակ, հավաքված մարդկանց տեսա ու մնացի կանգնած. ոչ առաջ էի գնում, ոչ` հետ: Մեխվել էի տեղում: Երկինքն իջավ, կախվեց ու անկանոն պտտվում էր գլխիս վերևում, երկինքն իմ նոր ես-ն էր ծնում, Նա առաջին անգամ ծնում էր ոչ թե իր, այլ` ի´մ ցավով:
Բակում հավաքված մարդիկ մեկ առ մեկ ուղեղիս մեջ էին խրվում` մեծ, կոպիտ, երկաթե մեխերի նման: Ամենից շատ այդ պահին երազում էի լինել մեդուզա, որ գլուխ չունենայի, որ մեխեր չլինեին տնկված, որ չլսեի, չտեսնեի, չհավասարակշռվեի, որ լինեի տափակ, տձև պարկի պես, որ ամեն ինչ զգայի շոշափելով միայն: Բայց աչքերս ու տեսածս հուշում էին, որ հե´չ էլ մեդուզա չեմ, որ կարծր ցավ ունեմ արդեն, որ կանգնած եմ բակում, որտեղ հավաքված է շատ մարդ, որտեղ մարդիկ տխուր դեմքերով են, որովհետև կարծր ցավ ունեն: Սրսունք կար. ես կորցրեցի քեզ, իմ կյանքի ամենամեծ սե´ր, կորցրեցի էն ծառը, ով ինձ շունչ էր տալիս ու սնում ճյուղերս, որ դալար մնամ: Էդ բակում առաջին անգամ կանգնած էի առանց քեզ, ու սրսունքն ուժգնանում էր, ալիքի պես հողից բարձրանում մինչև կոկորդս: Նորից երազեցի մեդուզա լինել` զգալ փոթորկի մոտենալն ու նախապես թաքնվել ծովի ընդերքում: Աշխարհի ամենամենակ մարդն էի այդ ժամին, ով կանգնած էր հողմ ու մրրիկի դեմ` կրծքով, գլխով… Երկնքում հանդիպելու հեռավոր հույսը չէր փարատում և չէ´ր կարող. դու ինձ երկրի վրա էիր պե´տք, երկիրն էր ինձ համար դատարկ, լո˜ղ-լո˜ղ: Անգլուխ էր երկիրը` մեդուզայի պես, տափակ ու տձև մի պարկ էր, եսասեր մեշոկ, մի «ճիտին պարտք», որ ծակ էր ու չէր լցվում, խորն ու բաց մի երախ, որ անկուշտ էր, անհագ, որ սիրում էր մարդու ոսկոր: Աշխարհի ամենամենակ մարդն էի ու թվում էր` հիմա պիտի ատեի բոլորին ու ամեն ինչ, բայց թարսի պես սիրում էի բոլորին ու ամեն ինչ: Իսկական սեր էր դա, որովհետև պատճառ չուներ, կար` լինելու համար ու սիրուն էր, որովհետև կար: Երևի պիտի նողկանք զգայի, ձեռքս սեղանով տայի, ինձ պատեպատ զարկեի, երևի պիտի ծնկեի, չոքերս գետնին քսեի, բայց կանգուն էի. ոչ առաջ էի գնում, ոչ` հետ: Ժամացույցս չէր աշխատում` ոտքերիս պես, որ պիտի բերեին ինձ քեզ մոտ, ու իմ կյանքում առաջին անգամ քեզ անշունչ պիտի գտնեի: Հետո անձրև էր, քամի, մրրիկ: Քաղաքն ալիքվում էր, ալիքվում էին օդում սև ժապավեններն ու ինձ պատմում քո մասին: Անձրևը սառն էր, մանր: Տատս ասում էր` «մանր անձրևը երկար կգա»: Չէ´ր սխալվում: Վերջ չունե´ր: Ու ծիծաղ էր ելնում ինձնից` անբնական, անզուսպ… Մարմինս մոլորվել, կորցրել էր ճիշտ արձագանքը, որովհետև դու նոր օթևան էիր գտել քեզ համար: Աչքերումս դեռ դաջված են արցունքներդ, որ հեղվում էին ընդամենը մեկ գիշեր առաջ: Գնալդ դժվար էր հե´նց քեզ համար. հասկանում էիր, որ թողնում ես: Թողնում ես ունեցա˜ծդ, թողնում ես քոնո˜նց, թողնում ես ի´նձ:
Վերև չբարձրացա: Ես բակում էի կորցրել քեզ ու էդ նեղ տուփի մեջ պարփակված գտնել չուզեցի:
Չէ˜, մի´ խղճացեք: Ես մի կյանք եմ ապրել նրա հետ, որ մինչև հիմա հերիքում է ինձ ու դեռ շա˜տ կհերիքի:
Էնպես եղավ, որ երկու կյանք ունեցա, երկուսն էլ երկրի վրա, երկուսն էլ նույն անունով, նույն աչք-ունքով, պարզապես` մեկը քեզ հետ, մեկն` առանց քեզ:
էնպես եղավ, որ մինչև քսան տարեկան դառնալս Աստծո փոխարեն ես քեզ էի հավատում, պա´պ:
Բոյաջյան Արմինե